«Հայաստանը Թուրքիայի հասցրած վնասների մեկ այլ շրջապտույտի մեջ է»

Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի շրջանակում կանադացի բանաստեղծ, քաղաքագետ ԱԼԱՆ ՈՒԱՅԹՀՈՌՆԸ ներկայացնում է «Հայոց ցեղասպանություն. կարևոր տեղեկատու ուղեցույց» հանրագիտարանը:
«Իրատեսի» հետ զրույցում Ալան ՈՒայթհոռնն ասաց, որ գիրքը լույս է տեսել անգլերեն, կթարգմանվի նաև այլ լեզուներով: Երեք տարի անընդմեջ աշխատել է այս գրքի վրա` մեկտեղելով իր կյանքի ամբողջ փորձառությունն ու աշխատանքը:
Ալան ՈՒայթհոռնը ցեղասպանագետ է, խորությամբ ուսումնասիրել է բոլոր ցեղասպանությունները, որ իրականացվել են երկրագնդի վրա, բազմաթիվ աշխատություններ է հրատարակել Հայոց ցեղասպանության մասին, նույն թեմայով դասախոսություններ է կարդացել աշխարհի առաջատար համալսարաններում: 2012-ին Երևանում լույս է տեսել նրա «Վերադարձ դեպի Հայաստան» (Return to Armenia) բանաստեղծությունների երկլեզու ժողովածուն:
-Պարոն ՈՒայթհոռն, Ձեր մեծ մայրը հայուհի է, որբացել է եղեռնի ժամանակ, չի հիշում իր անունը, ծնողներին, չգիտի` որ քաղաքում կամ գյուղում է ծնվել: Այնուհանդերձ նա չի կորցրել իր հայ լինելու գիտակցումն ու կարծես վարակել է Ձեզ իր ապրածով, իր ժողովրդի պատմությամբ:
-Ես գիտեի, որ մեծ մայրս վերապրել է եղեռնը, կորցրել է հարազատներին: Բայց մինչև 16 տարեկանը չեմ հանդիպել նրան: Մեծ մայրս ապրում էր Խորհրդային Միությունում, ես` Կանադայում: Նրա պատմությունն ավելի շատ ուրիշներից եմ լսել, իսկ հետո, երբ քաղաքագիտություն էի սովորում, սկսեցի ուսումնասիրել ցեղասպանության պատմությունը, ավելի ուշ` հոդվածներ գրել: Մեծ մորս հոգին, որ վերապրել էր եղեռնը, ասես օգնում էր ինձ դա զգալու և արտահայտելու հոդվածներում: Շատերն էին հետաքրքրվում այդ հոդվածներով ու խնդրում էին էլի ու էլի գրել եղեռնի մասին: Թուրքական կառավարությունը փորձում էր ինձ լռեցնել, բայց, ի հակադրություն նրանց մերժողական քաղաքականության, ես ավելի շատ էի բարձրացնում այդ թեման:
Հայտնի պատմաբան Ռիչարդ Հովհաննիսյանը մի առիթով ասաց, որ երբևէ չի մտածել լինել քաղաքագետ, բայց մասնագիտանալ ցեղասպանագիտության բնագավառում: Ես դարձա ցեղասպանագետ:
-Դուք 25 տոկոսով եք հայ, բայց հաճախ հայտարարում եք, որ հայ եք: Ինչո՞վ եք բացատրում դա:
-Կանադայում ազգային ինքնության գիտակցումն այդքան սահմանափակ չէ, միաժամանակ կարող եմ լինել և՛ կանադացի, և՛ հայ: Ես ինձ համարում եմ հայ կանադացի:
-Ի՞նչ եք կարծում, եթե 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը դատապարտվեր, չէի՞ն լինի հետագա ցեղասպանությունները:
-Ցեղասպանություններ լինում են միշտ և տարբեր տեղերում: Մարդկությունը չի սովորել կասեցնել ցեղասպանությունը: Եթե ուսումնասիրենք թուրքական դասագրքերը, կտեսնենք, որ դրանք ատելություն են սերմանում հայերի նկատմամբ: Ցեղասպանության պատճառն առաջին հերթին մեկ ուրիշ ազգի նկատմամբ ատելության սերմանումն է: Իմ «Ցեղասպանության բառերը» բանաստեղծությունը սկսվում է «տեսակավորված», վերջանում` «մոռացված» բառերով: Թուրքիան` ժխտելով ցեղասպանությունը, փակ պահելով սահմանը, վնասելով հայկական տնտեսությանը, շարունակում է ցեղասպանությունը: Հայաստանը Թուրքիայի հասցրած վնասների մեկ այլ շրջապտույտի մեջ է, ու չգիտենք` ինչքան է դա շարունակվելու: Ինձ համար դժվար է դա ասել, բայց Թուրքիան (դատելով նրա վարած քաղաքականությունից) չի ցանկանում, որ Հայաստանը գոյություն ունենա որպես անկախ պետություն:
-Ցեղասպանության100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումներում, ըստ Ձեզ, ի՞նչն էր շրջադարձային:
-Հռոմի պապի հայտարարությունը. նա ազնվաբար և հաստատակամ խոսեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին: Լատինաամերիկյան երկրները, որ մեծ մասամբ կաթոլիկ են, կարելի է ակնկալել, որ կընդունեն Հայոց ցեղասպանությունը:
-Իսկ ի՞նչ կասեք Օբամայի «հաստատակամության» մասին:
-Կարծում եմ` Օբաման ավելի շատ իր քաղաքագետներին, խորհրդականներին է լսում, որոնք նրան զգուշացնում են, որ չեն կարող շատ հակադրվել ու խնդիրներ ունենալ թուրքական կառավարության հետ: Հնարավոր է, որ նա այդպես էլ չգործածի «ցեղասպանություն» եզրույթը: Երբ նա սենատոր էր, խոսում էր ցեղասպանության մասին, երբ նա չլինի նախագահ, գուցե նորից խոսի այդ մասին` որպես ազատ մարդ:
-Ձեր` Հայոց ցեղասպանությանը նվիրված բանաստեղծությունները մեջբերվել են Կանադայի կառավարության` Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը նվիրված խորհրդարանական քննարկումների ժամանակ: Ինչպե՞ս ընկալվեցին դրանք քաղաքագետների կողմից:
-Նրանց որոշման վրա ազդեցություն ունեցան ոչ թե ցեղասպանության մասին իմ հոդվածները, այլ բանաստեղծությունները: Երբ ես դպրոցներում Հայոց ցեղասպանության մասին դասախոսություններ եմ վարում, թե՛ ուսուցիչները, թե՛ աշակերտները ավելի շատ հավանում եմ իմ բանաստեղծությունները: Նրանք կարող են մոռանալ տարեթվերը, այն վայրերի անունները, որտեղ իրականացվել են ջարդերը, բայց ցեղասպանություն ապրած որբի մասին բանաստեղծությունը չեն կարող մոռանալ:
-Ձեր մեծ մոր պատմությունը ֆիլմի վերածելու առաջարկ երբևէ չե՞ք ստացել:
-Ռեժիսորներն ուրիշ պատմություններ են նախընտրում: Մեծ մորս պատմությունից քիչ բան է հայտնի, բայց երբեք չես իմանա...

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ